Effect anticholinergica op cognitie, delier, fysiek functioneren en mortaliteit

Marlou van Gils en Merel Kerckhoffs, apothekers in opleiding tot specialist

Waarom dit onderzoek?

Twintig tot vijftig procent van de ouderen gebruikt minstens één geneesmiddel met anticholinerge eigenschappen. Terughoudendheid is geboden vanwege centrale bijwerkingen, zoals duizeligheid, sedatie, verwardheid en het mogelijk ontwikkelen van dementie. Anticholinergica zijn geassocieerd met een achteruitgang in cognitie. Eerdere studies hebben zich voornamelijk gericht op laatst genoemd effect. Afgelopen decennium zijn er echter ook verschillende onderzoeken gedaan naar een mogelijk verband tussen anticholinerge medicatie en delier of fysieke disfunctie.

Onderzoeksvraag

Wat is het effect van anticholinerge geneesmiddelen op cognitie, delier, fysiek functioneren en mortaliteit?

Hoe werd dit onderzocht?

Er is een systematische review uitgevoerd van 46 studies betreffende het effect van anticholinerge medicatie op een van de volgende uitkomstmaten: cognitie, delier, fysiek functioneren of mortaliteit. Zowel gerandomiseerde klinische onderzoeken (n=6) als prospectieve cohortstudies (n=38) en case-control studies (n=2) werden hierin meegenomen. De geïncludeerde studies beslaan de periode van 2002 tot 2013. Vanwege aanzienlijke studieheterogeniteit is gekozen voor een kwalitatieve review. Er is gekeken of er een significant verband of een associatie is tussen anticholinerge geneesmiddelen en de genoemde uitkomstmaten.

Belangrijkste resultaten

Geneesmiddelen met anticholinerge eigenschappen hadden in 23 van 33 studies een significant negatief effect op de cognitieve functie van patiënten.

In vijf van acht studies werden zij geassocieerd met verminderd fysiek functioneren. Slechts één van de vijf studies toonde een verband aan tussen anticholinerge medicatie en delier. 

In drie van negen studies werd een trend richting mortaliteit aangetoond, maar die was niet statistisch significant.

Belangrijkste conclusie

Anticholinerge geneesmiddelen hebben een significant negatief effect op cognitief en fysiek functioneren en er is beperkt bewijs voor een verband tussen delier en mortaliteit.

Consequenties voor de praktijk

Het voorschrijven van anticholinerge geneesmiddelen bij ouderen dient gepaard te gaan met een deugdelijke afweging van het mogelijke effect tegen de verhoogde kans op cognitieve en fysieke disfunctie én acute bijwerkingen, zoals valincidenten. 

Literatuur

Fox C, Smith T, Maidment I, Chan W-Y, Bua N, Myint P.K, Boustani M, Kwok C.S, Glover M, Koopmans I, Campbell N. Effect of medications with anti-cholinergic properties on cognitive function, delirium, physical function and mortality: a systematic review. Age and Ageing 2014;0:1-12.